Türkiye’de birçok kişinin farkında bile olmadığı nadide hayvanların nesli tükenme tehlikesi altında. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKMP), WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) ve Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) gibi kurumların verilerine göre, Türkiye’de nesli tehlike altında olan bazı önemli hayvan türleri şöyle:
1. Akdeniz Foku (Monachus monachus)
Tehlike Derecesi (IUCN): Tehlike Altında (Endangered)
Yaşadığı Yerler: Türkiye kıyıları, özellikle Akdeniz ve Ege’deki mağaralar ve kıyısal bölgeler
Tehditler: Kıyı yapılaşması, deniz kirliliği, istemsiz balıkçı ağlarına takılma
Akdeniz foku, dünyadaki en nadir fok türlerinden biri olarak kabul ediliyor. WWF-Türkiye’ye göre (wwf.org.tr), Anadolu kıyıları bu fokların önemli üreme alanlarından bazılarını barındırıyor. Ancak turizm baskısı ve kıyıların betonlaşması sonucu doğal yaşam alanları giderek daralıyor.
2. Caretta caretta (İribaş Deniz Kaplumbağası) ve Chelonia mydas (Yeşil Deniz Kaplumbağası)
Tehlike Derecesi (IUCN): İribaş Deniz Kaplumbağası Tehlike Altında (Vulnerable), Yeşil Deniz Kaplumbağası Tehlike Altında (Endangered)
Yaşadığı Yerler: Akdeniz sahilleri (özellikle Mersin, Hatay, Antalya, Muğla kıyıları)
Tehditler: Yumurtlama kumsallarının turizm ve yapılaşma nedeniyle bozulması, ışık kirliliği, balıkçı ağlarına takılma
Her iki tür de Türkiye’nin güney sahillerinde yuva yapıyor. Tarım ve Orman Bakanlığı DKMP Genel Müdürlüğü (dkmp.gov.tr) verilerine göre, koruma çalışmalarına rağmen kumsalların doğal yapısının bozulması ve kirlilik, bu deniz kaplumbağalarının üreme oranlarını ciddi biçimde düşürüyor.
3. Kelaynak (Geronticus eremita)
Tehlike Derecesi (IUCN): Tehlike Altında (Endangered)
Yaşadığı Yerler: Türkiye’de ağırlıklı olarak Şanlıurfa/Birecik bölgesi
Tehditler: Tarımsal ilaçlar, kaçak avcılık, iklim değişikliği
Kelaynaklar, Türkiye’deki en simgesel kuş türlerinden biri. Birecik’teki üretme istasyonlarında korunan bu kuşlar, göç rotalarındaki avcılık ve çevresel değişimlerden olumsuz etkileniyor. WWF-Türkiye raporları, popülasyonun hâlâ kırılgan olduğunu gösteriyor.
4. Anadolu Parsı (Panthera pardus tulliana)
Tehlike Derecesi (IUCN): Resmi kayıtlarda Kritik Tehlikede (Critically Endangered) olduğu düşünülüyor
Yaşadığı Yerler: Tarihsel olarak Anadolu’nun dağlık bölgeleri, özellikle Toroslar ve Doğu Anadolu
Tehditler: Kaçak avcılık, yaşam alanlarının kaybı, besin zincirindeki bozulmalar
Anadolu Parsı’nın Türkiye’de varlığı, yıllardır efsanelerle ve çok az sayıda kanıtla gündemde. Son dönemde fotokapanlar ve yerel halkın bildirimleriyle varlığına dair işaretler tespit edilse de kesin popülasyon sayısı bilinmiyor. (Kaynak: DKMP raporları ve yerel gözlemler)
5. Çizgili Sırtlan (Hyaena hyaena)
Tehlike Derecesi (IUCN): Tehlike Altında (Near Threatened)
Yaşadığı Yerler: Güney ve Güneydoğu Anadolu’nun dağlık ve kurak bölgeleri
Tehditler: Kaçak avcılık, yanlış inanışlar (zararlı olduğu düşünülmesi), habitat kaybı
Çizgili sırtlanlar, doğadaki leşleri temizleyerek ekosistemin sağlıklı işlemesine katkıda bulunuyor. Ancak halk arasında zararlı olduğu algısı ve yanlış inançlar nedeniyle kaçak avcılığa maruz kalabiliyorlar.
6. Alageyik (Dama dama dama)
Tehlike Derecesi (IUCN): Bazı alt popülasyonlar Tehlike Altında
Yaşadığı Yerler: Özel koruma alanları, özellikle Antalya/Düzlerçamı gibi bölgeler
Tehditler: Yaşam alanı daralması, kaçak avcılık
Türkiye’deki yerli alageyik popülasyonu oldukça sınırlı sayıda ve genetik çeşitlilikleri düşük. Bu türü korumak için özel üretme sahaları ve av yasakları uygulanıyor.
7. Vaşak (Lynx lynx)
Tehlike Derecesi (IUCN): Asgari Endişe (LC) dünya genelinde, ancak Türkiye popülasyonu yerel ölçekte hassas kabul ediliyor
Yaşadığı Yerler: Kuzey Anadolu ve Toroslar’ın yüksek rakımlı ormanlık alanları
Tehditler: Habitat parçalanması, av yetersizliği, kaçak avcılık
Uzmanlar, vaşakların orman ekosisteminde üst yırtıcı olarak çok önemli bir rol oynadığını vurguluyor. Ancak yaşam alanlarının bölünmesi nedeniyle Türkiye’deki varlıkları sınırlanıyor.
Uzmanlardan Uyarılar ve Çözüm Önerileri
Uzmanlar, bu türlerin korunması için habitatların yasal koruma altına alınması, bilinçli turizm ve toplumsal farkındalık çalışmalarının artırılması gerektiğini belirtiyor. WWF-Türkiye ve DKMP, tür koruma projeleri için yerel halkın da katılımının önemine dikkat çekiyor. Ayrıca kaçak avcılıkla mücadele, tarımsal ilaç kullanımının kontrolü ve iklim değişikliğiyle ilgili önlemler de kritik faktörler arasında yer alıyor.