Muazzez İlmiye Çığ, 110 yıl süren yaşamı boyunca, Sümer ve
Hitit kültürlerine dair yaptığı derinlemesine araştırmalarla bilime büyük
katkılarda bulundu. Akademik alanda bıraktığı derin
izlerle, Türkiye’nin kadın bilim insanlarından biri olarak hafızalarda kaldı.
Erken yılları
Muazzez İlmiye Çığ, 20 Haziran 1914’te Bursa’da dünyaya
geldi. Ailesi, Kırım Tatarı kökenli olup, her iki taraf da Türkiye’ye göç etti.
Babası Merzifon’a, annesi ise Bursa’ya yerleştiI.
Dünya Savaşı’nın hemen öncesinde doğan Çığ, Yunan işgali
sırasında ailesiyle birlikte Çorum’a göç etti ve burada ilköğrenimini
tamamladı. Fransızca ve keman dersleri aldı; sonrasında Bursa Kız Muallim
Mektebi’ni kazandı ve 1931 yılında mezun oldu.
Eğitim
hayatı ve akademik kariyeri
Muazzez İlmiye Çığ, öğretmenlik kariyerine Eskişehir’de
başladı ve burada yaklaşık beş yıl öğretmenlik yaptı.
Daha sonra 1936 yılında, Ankara Üniversitesi Dil ve
Tarih-Coğrafya Fakültesi Hititoloji Bölümü’ne kaydoldu. Burada dönemin önde
gelen hocalarından eğitim aldı. 1940 yılında diplomasını alarak, İstanbul
Arkeoloji Müzeleri’nin Eski Şark Eserleri Müzesi’nde çalışmaya başladı.
Eski Şark Eserleri Müzesi’nde Sümer ve Hitit dillerine ait
binlerce çivi yazılı tableti kataloglayıp temizledi. 74 bin tabletten oluşan
bir arşiv oluşturup, 3 bin tabletin kopyasını çıkarıp yayımladı. Çığ, dünyaca
ünlü Sümerolog Samuel Noah Kramer tarafından “tablet koleksiyonu uzmanı” olarak
anıldı. Yıllarca süren çalışmalarıyla, müze eski çağ araştırmaları için önemli
bir merkez haline geldi.
1957’de Münih Oryantalistler Kongresi’ne katılmış, 1960’ta
Heidelberg Üniversitesi’nde bulundu ve 1965’te Roma’daki Hitit sergisinin
Londra’ya taşınmasında görev aldı.
Emekli olduktan sonra yazarlığa devam etti
1972 yılında emekli olduktan sonra, yurtdışında da akademik
faaliyetlerde bulundu. 1988’de Philadelphia’da Asuroloji Kongresi’ne katıldı.
Samuel Noah Kramer’in History Begins at Sumer adlı eserini
Türkçeye çevirdi.
1990 yılında “Tarih Sümer’de Başlar” adlı kitabını
yayımladı. Sümer ve Hitit kültürlerini tanıtan birçok kitap yazdı ve 2000
yılında İstanbul Üniversitesi tarafından fahri doktor unvanı aldı.
Hakkındaki
tartışmalar
Muazzez İlmiye Çığ, HZİ Nöropsikiyatri Vakfı’nın başkanlık
görevini üstlendi. Bu vakıf hakkında, askeri cunta döneminde mahkûmlar üzerinde
ilaç denemeleri yapıldığına dair iddialar ortaya atıldı. Çığ, suçlamaları
reddetti ve deneylerin gönüllü katılımla yapıldığını savundu. Ayrıca,
deneylerin Askeri Cunta’nın izniyle, teröristlerin profillerini çıkarma amacı
taşıdığına dikkat çekti.
Muazzez İlmiye Çığ, özellikle başörtüsünün tarihi kökenleri
ve dini metinlerdeki benzerliklere dair ileri sürdüğü fikirlerle kamuoyunda
büyük tartışmalara yol açtı. 2007 yılında yayımladığı ‘Bereket Kültü ve Mabet
Fahişeliği’ ve ‘Vatandaşlık Tepkilerim’ adlı kitaplarında, başörtüsünün günümüz
İslam dünyasında ortaya çıkmadığını, aslında beş bin yıl önce Akadlar
tarafından kullanıldığını iddia etti. Bu görüşleri, özellikle Türkiye’deki dinî
çevreler ve bazı muhafazakâr kesimler tarafından tepkiyle karşılandı.
2007 yılında, “halkı kin ve düşmanlığa tahrik
etmek” suçlamasıyla yargılandı. Duruşmada, Çığ, “Ben bir bilim kadınıyım,
kimseye hakaret etmedim” diyerek suçlamaları reddetti. Mahkeme, ilk celsede
davayı düşürdü ve Çığ ile kitabın yayıncısı beraat etti.
(Hayrettin Karaca ile)
Kişisel
hayatı ve ölümü
Muazzez İlmiye Çığ, 1940-1983 yılları arasında Topkapı
Sarayı Müdürü M. Kemal Çığ ile evlendi ve çiftin iki kızı oldu. Türkiye’nin en
yaşlı kadını unvanını kazandıktan sonra, 110 yaşına girdi ve 17 Kasım 2024’te
Mersin’de hayatını kaybetti. Cenazesi 19 Kasım 2024’te Mersin’deki Akbelen
Mezarlığı’na defnedildi.
Ödülleri
Adana Tepebağ Rotary Kulübü, Meslek Hizmet Ödülü
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi tarafından Fahri Doktora ünvanı, 4 Mayıs 2000
Osmaniye’nin Çardak köyü’ndeki Anadolu Halk Bilimleri ve Kültür Derneği tarafından “Özgür İnsan Ödülü”, 2005
Uluslararası Lions Kulüpleri Derneği tarafından “Melvin Jones Dostluk Ödülü”, 2014
(Leyla Umar ile birlikte)
Kitapları
Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni, 1995, Kaynak Yayınları
Sümerli Ludingirra, 1996, Kaynak Yayınları
İbrahim Peygamber – Sümer Yazılarına ve Arkeolojik Buluntulara Göre, 1997, Kaynak Yayınları
İnanna’nın Aşkı – Sümer’de İnanç ve Kutsal Evlenme, 1998, Kaynak Yayınları
Zaman Tüneliyle Sümer’e Yolculuk, 1998, Kaynak Yayınları (Genişletilmiş ikinci basım; ilk basım 1993, Kültür Bakanlığı Yayınları)
Hititler ve Hattuşa – İştar’ın Kaleminden, 2000, Kaynak Yayınları
Gilgameş – Tarihte İlk Kral Kahraman, 2000, Kaynak Yayınları
Ortadoğu Uygarlık Mirası, 2002, Kaynak Yayınları
Çivi Çiviyi Söker – Muazzez İlmiye Çığ Kitabı, Serhat Öztürk, 2002, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Ortadoğu Uygarlık Mirası 2, 2003, Kaynak Yayınları
Sümer Hayvan Masalları, 2003, Kaynak Yayınları
Vatandaşlık Tepkilerim, 2004, Kaynak Yayınları
Atatürk Düşünüyor, 2005, Kaynak Yayınları
Bereket Kültü ve Mabet Fahişeliği, 2005, Kaynak Yayınları
Sümerlilerde Tufan – Tufan’da Türkler, 2008, Kaynak Yayınları
Atatürk ve Sümerliler, 2009, Kaynak Yayınları
