AYDIN HASAN – ASENA YATAĞAN / ANKARA – Yunanistan Savunma Bakanı Nikos Dendias, uluslararası antlaşmalara rağmen hukuka aykırı biçimde Ege adalarını silahlandırmayı sürdürecekleri mesajını bir kez daha yineledi. Dendias, “Küresel Bir Bakış Açısıyla Yunanistan” başlıklı forumda yaptığı konuşmada, “Ege, binlerce değilse bile yüzlerce adaya dağılmış seyyar füzelerle korunacak. Ege’de denizi karadan kapatacağız” dedi. Halen yürürlükte olan 1914 Altı Devlet Kararı, 1923 Lozan Antlaşması ile 1947 Paris Antlaşması ise Doğu Ege Adalarının silahlandırılmasını yasaklayarak Yunanistan’a yasal yükümlülükler ve sorumluluk getiriyor.

Türkiye ile Yunanistan arasında temel sorunları; kıta sahanlığı, karasular, FIR (uçuş bilgi bölgesi) hattı, ihtilaflı bölgeler, Batı Trakya’daki Tük azınlığa yönelik hak ihlalleri ve adaların silahlandırılması oluşturuyor. Türkiye, Doğu Ege Adalarının uluslararası antlaşmalar hilafına silahlandırılmasını, Ege Denizi’nde birbiriyle bağlantılı ve Türkiye’nin temel hak ve çıkarlarını doğrudan etkileyen bir dizi sorundan biri olarak görüyor.

Uluslararası anlaşmalar

Dışişleri Bakanlığı’nın Doğu Ege Adalarının gayrıaskeri statüsüne ilişkin belgelere dayalı değerlendirmesine göre; Yunanistan’a silahsızlandırılma şartıyla bırakılmış olan adalar ve ilgili uluslararası antlaşmalar şöyle:

■ 1914 ALTI DEVLET KARARI:

Limni, Semadirek, Midilli, Sakız, Sisam, Nikaria adaları ile bu tarihte Yunanistan’ın işgali altında olan diğer adalar silahsızlandırılmak koşuluyla Yunan hâkimiyetine bırakıldı.

■ 1923 LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI:

12. maddesinde 1914 kararına atıfta bulunularak, bu karar teyit edildi. 13. maddesinde Midilli, Sakız, Sisam ve Nikaria’nın; Antlaşma’ya ek Boğazlar Sözleşmesi’nde ise Limni ve Semadirek’in ne şekilde silahsızlandırılacakları düzenlendi.

■ 1936 MONTRÖ BOĞAZLAR SÖZLEŞMESİ:

Lozan Boğazlar Sözleşmesi’nin ilgili hükümlerinin yerine geçti. Sözleşmede Limni ve Semadirek’in silahlandırılabileceğine dair bir madde yer almadı.

■ 1947 PARİS BARIŞ ANTLAŞMASI:

Meis ve 12 Adalar silahsızlandırılmak kaydıyla Yunanistan’a bırakıldı.

1960’larda başladı

Bu antlaşmalar, halen yürürlükte ve Yunanistan’ı yasal olarak bağlıyor. Yunanistan, uluslararası hukuka ve Türkiye’nin itirazlarına rağmen uluslararası hukuk çerçevesinde ahdi taahhütlerini ve antlaşmalardan doğan yükümlülüklerini ihlal ederek 1960’lardan beri adaları silahlandırarak Doğu Ege Adalarının silahsızlandırılmış statüsüne aykırı hareket ediyor. Türkiye, bu ihlalleri başından itibaren ikili olarak Yunanistan nezdinde, BM ve NATO gibi uluslararası platformlarda protesto ederek hukuki tutumunu kayda geçiriyor. 

Yunanistan Savunma Bakanı Dendias, açıklamaları ile Türkiye-Yunanistan ilişkilerini geriyor.

ADALARIN SİLAHLANDIRILMASINI UZMANLAR MİLLİYET’E DEĞERLENDİRDİ

‘Türkiye hukuken yüzde 100 haklı’

Emekli Büyükelçi Uluç Özülker: Bu, düşmanca ve neredeyse savaş ilanına yakın bir tutumdur. Türkiye’nin 12 milin savaş sebebi olduğu uyarısı ortadadır. Buna rağmen yeni sistemler, İHA’lar, füzeler diyerek adaları donatma söylemi, kabul edilemez ve uygulanması da Yunanistan için mali ve teknik açıdan gerçekçi değil. AB boyutunda da Yunanistan’ın ağırlığı yok.

24 saatte kaybeder

Dendias ise iç politikaya oynayan bir görüntü vermekte. Türkiye açısından endişe edecek bir durum yok. Yunanistan’ın Türkiye ile bir çatışmada özellikle yakın adaları 24 saat içinde kaybetmesi kaçınılmaz olur. Lozan’dan başlayarak 1932 Türkiye-İtalya Anlaşması, 1936-1938 Montrö süreci ve 2. Dünya Savaşı sonrası düzenlemelerde adaların silahsız olması şarttır. Buna rağmen Yunanistan bu hükümleri ihlal ederek adaları sürekli silahlandırmaktadır. Türkiye’nin bu konuda güçlü bir hukuki dayanağı vardır. Bu ihlaller uluslararası hukuk açısından Türkiye’nin elini güçlendirir. Fiilen müdahale hukuken tartışılabilir olsa da, pratikte böyle bir müdahale savaş riskini doğuracağı için tercih edilmez. Türkiye bu konuda hukuki olarak yüzde 100 haklıdır.

‘İSABETLİ BİR YOL DEĞİL’

Emeritus Prof. Dr. İlter Turan (İstanbul Bilgi Üniversitesi): İyi komşuluk ilişkilerinin ve karşılıklı güvenin geçerli olması gereken bir dönemde dostane olarak görülmesi mümkün olmayan bir hareket. Etkili olacağını pek zannetmiyorum. Bu suretle Türkiye’nin özellikle hava gücünün kullanılmasının etkisizleştirilmek istendiği anlaşılıyor. Ama Türkiye’nin bu bölgede Yunanistan’ın kendi hava gücünü kullanabilmesini önleyecek ciddi imkânları bulunuyor. Dolayısıyla bu yolun anlamı da isabeti de sorgulanabilir. Adaların silahsızlaştırılması Lozan ve Montrö Anlaşması’nı ilgilendiren husustur. Adalar bu anlaşmaların hilafına silahlandırılmıştır. Şimdi bu, silahlanmanın yeni bir türü olarak dikkati çekiyor. 

‘Türkiye’ye müzakere talep hakkı verir’

DEHUKAM Baş Araştırmacısı Prof. Dr. Yücel Acer (Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi): Yunanistan askeri harcamalarını uluslararası hukuku açıkça ihlal eder şekilde gerçekleştiriyor. Türkiye BM’ye gönderdiği iki mektupta, Yunanistan’ın silahlandırma eylemini devam ettirmesi durumunda, Lozan Antlaşması’nın bazı Doğu Ege Adaları üzerindeki Yunan egemenliğini kuran hükümlerini askıya alabileceğini belirtmişti. Silahlandırmaya dair kuralların Yunanistan tarafından ihlali Türkiye’ye, Lozan Antlaşması’nın, adalar üzerinde egemenliği düzenleyen maddelerini sona erdirme hakkı verebilir. Bu durum Türkiye’ye, sayıları 18’i bulan ve Lozan Antlaşması’nda ismen sayılmış Doğu Ege Adaları üzerindeki egemenlik meselesinin Yunanistan ile tekrar müzakere edilmesini talep etme hakkı verecektir. 

GÖKÇEADA VE BOZCAADA ÜZERİNDEN TARTIŞMA

“Boğaz önü” adaları olarak tabir edilen Yunan adaları Limni ve Semadirek ile Türk adaları Gökçeada ve Bozcaada, Boğazlar ile birlikte Lozan Antlaşması’nın 4. maddesiyle askerden arındırıldı. Türkiye, 1936 yılından itibaren Montrö’ye dayanarak Türk Boğazları ve Boğaz önü adalarını silahlandırdı. Yunanistan da bu çerçevede Limni ve Semadirek adalarını silahlandırabilme hakkına sahip olduğunu iddia ediyor. Türkiye ise Sözleşme’de bu adaların silahlandırılmasıyla ilgili hüküm olmadığını belirtiyor.

12 ADALAR

12 Adalar olarak adlandırılan adalar grubu içinde şu adalar yer alıyor: Astypalaia-İstanbulya, Halki-Herke, Kalymnos-Kilimli, Karpathos-Kerpe, Kasos-Kaşot, Kos-İstanköy, Leros-İleriye, Nisyros-İncirli, Patmos-Batnaz, Rhodes-Rodos, Symi-Sömbeki, Tilos-İlyaki

 

EN BÜYÜK ÜÇ ADA

Yunanistan’ın en büyük beş adası ve yüzölçümleri şöyle: Girit (8 bin 336 kilometrekare), Eğriboz (3 bin 665 kilometrekare), Midilli (Bin 630 kilometrekare), Rodos (Bin 398 kilometrekare) Sakız Adası (Chios) (842 kilometrekare). Türkiye’nin itirazına rağmen silahlandırılan adalar içinde, Midilli, Rodos ve Sakız Adası da bulunuyor.

BM’DE KAYDA GEÇİRİLDİ

Türkiye, Yunanistan’ın tutumunu 2021 yılının temmuz ile eylül aylarında iki mektup ile BM Genel Kurulu ve BM Güvenlik Konseyi’nin dikkatine taşıdı. İki mektup; BM Hukuk İşleri Ofisi Okyanuslar ve Deniz Hukuku Bölümü’nün kayıtlarına geçti.