Son dönemde doğal molekülleri taklit ederek tasarlanan ilaçlar ve tedavi yöntemleri uluslararası alanda büyük ödüller aldı. Ancak bu tip çalışmaların bir de bilinmeyen karanlık bir yüzü daha var. O da “ayna” molekül çalışmaları. Yani organizmaların moleküllerini ya da tedavi amaçlı kullanılan molekülleri doğal moleküllerin ayna görüntülerine göre tasarlamak.

Dünyanın önde gelen bilim insanları, sentetik organizma olarak tanımlanan bu ‘ayna’ların Dünya’daki yaşam için “benzeri görülmemiş bir risk” oluşturacağı endişeni taşıyor. Hatta ‘ayna yaşam’ mikropları oluşturma araştırmalarının da durdurulmasını talep ediyor.

Nobel ödüllü uluslararası gruplar, doğada bulunan moleküllerin ayna görüntülerinden oluşturulan ayna bakterilerin çevrede yerleşebileceği ve doğal organizmaların bağışıklık savunmalarını aşabileceğini belirtirken bu durumun insanları, hayvanları ve bitkileri ölümcül enfeksiyon riskine sokabileceği konusunda uyarıyor.

Yaşayabilir bir ayna mikrobun inşa edilmesi (tasarlanması) en az on yıl süren bir çalışma gerektirir. Sonuç almak her ne kadar zor olsa da, risk değerlendirmeleri organizmalar hakkında o kadar ciddi endişeler uyandırdı ki, 38 kişiden oluşan bilim grubu tüm dünyayı bu hedefe yönelik çalışmaları durdurmaya çağırdı ve fon sağlayıcılardan araştırmaları desteklemeyeceklerini açıkça belirtmelerini istedi.

Pittsburgh Üniversitesi’nde evrimsel biyolog Profesör Vaughn Cooper, “Bahsettiğimiz tehdit benzeri görülmemiş bir şey” dedi ve şunları söyledi:

Ayna bakteriler muhtemelen birçok insanın, hayvanın ve bitkinin bağışıklık sisteminin tepkisinden kaçacak ve her durumda kontrolsüzce yayılacak ölümcül enfeksiyonlara neden olacaktır.

Grup, 1990’larda insan genomunu dizilemek için özel çabaya öncülük eden ABD’li bilim insanı Dr. Craig Venter ve Cambridge Üniversitesi’nden Nobel ödüllü Prof. Greg Winter ile Chicago Üniversitesi’nden Prof. Jack Szostak’ı da içeriyor.

Yaşam için birçok molekül (her biri diğerinin ayna görüntüsü olan) iki farklı biçimde var olabilir. Tüm canlı organizmaların DNA’sı “sağ el” nükleotidlerden yapılırken, hücrelerin yapı taşları olan proteinler “sol el” aminoasitlerden yapılır. Doğanın neden bu şekilde çalıştığı belirsiz: yaşam bunun tam tersi bir kuralla inşa edilmiş olabilirdi. 

Bilim insanları daha yakından incelemek için büyük, işlevsel ayna molekülleri ürettiler. Bazıları ayna mikropları üretmeye doğru küçük adımlar bile attılar, ancak ayna moleküllerinden bütün bir organizma inşa etmek bugünün bilgi ve teknoloji seviyesinin çok ama çok ilerisinde.

ANTİBİYOTİKLER ÇÖZÜM OLABİLİR Mİ?

The Guardian‘ın Bilim Editörü Ian Sample‘ın kalema aldığı makalede teknolojiyle ilgili yeni endişelere de yer veriliyor. Uluslararası Science dergisinde yayınlanan 299 sayfalık bir raporda bilim insanlarının ayna moleküller üzerine yapılan araştırmalar konusunda hevesli olsalar da, ayna mikropların taşıdıkları önemli riskler hakkında küresel bir tartışma çağrısında bulunuyor.

Araştırmacılar, ölümcül enfeksiyonlara neden olmanın ötesinde, mikropların doğal rakipler ve avcılar tarafından güvenli bir şekilde kontrol altına alınabileceğinden veya kontrol altında tutulabileceğinden şüphe ediyorlar. Bu şartlarda mevcut antibiyotiklerin de etkili olma olasılığı düşük.

Yazarlar Science dergisinde, “Ayna yaşamının olağanüstü tehlikeler yaratmayacağına dair ikna edici kanıtlar ortaya çıkmadığı sürece, ayna bakterilerin, hatta tasarlanmış biyolojik kontrol önlemlerine sahip olanların bile tasarlanmaması gerektiğine inanıyoruz.” ifadelerine yer veriliyor.

Minnesota Üniversitesi’nde sentetik biyolog ve raporun ortak yazarı olan Dr. Kate Adamala, bir ayna hücresi üzerinde çalışıyordu ancak geçen yıl riskleri ayrıntılı olarak inceledikten sonra fikrini değiştirdi.

“Ayna yaşamı yaratmamalıyız.” dedi. “Konuşmak için zamanımız var. Ve bu makalede yapmaya çalıştığımız şey de buydu, küresel bir konuşma başlatmak.”

Raporda yer almayan Imperial College London’dan Prof. Paul Freemont, bunu “sorumlu araştırma ve inovasyonun mükemmel bir örneği” olarak nitelendiriyor ve ekliyor:

“Yazarlar, aynalı canlı organizmaların gelişimi konusunda açık ve şeffaf bir tartışmaya ihtiyaç olduğunu açıkça belirtirken, biyolojik sistemlerde ayna kimyasının vaadini, olumlu kullanımlarını ve sınırlarını belirleme ihtiyacı var.” 

 

*** Guardian