Sonbaharın son günleriyle birlikte Türkiye’nin birçok yerinde benzer bir tablo ortaya çıkmaya başladı. Mesai bitmeden hava kararıyor, akşam saatleri daha erken geliyor, gökyüzü sürekli gri… Siz ise günün yarısında bile olması gerekenden daha bitkin, daha isteksiz, daha dalgın hissediyorsunuz.

Bu duygu çoğu kişinin yaşadığı ama adını koyamadığı bir durum. Üstelik sadece ruhsal değil; tamamen biyolojik bir süreç. Çünkü uzmanlara göre erken kararan hava, beynin çalışma ritmini normalden birkaç saat önce değiştiriyor.

Güneş batmadan önce siz fark etmeden içinizde bir şey kapanıyor. Ve bu kapanmanın nedeni sandığınızdan çok daha bilimsel.

GÖKYÜZÜ KAPANIRKEN BEYNİNİZDE KAPANIYOR

Sabah evden çıkıyorsunuz, trafikle boğuşuyorsunuz, bir şeylere yetişmeye çalışıyorsunuz. Günün ortasında kısa bir mola verip pencereden dışarı baktığınızda bir anda fark ediyorsunuz: Hava neredeyse kararmış.

Ve tam o anda içinizde bir şey sönüyor. Sanki enerjiniz prizden çekilmiş, ruhunuz bir anda ağırlık kazanmış gibi… Plansızca gelen bir isteksizlik, açıklayamadığınız bir sıkıntı ve düşüncelerinize çöken yavaşlık hissediyorsunuz. Oysa gün daha bitmedi. Siz bile bitmediniz. Ama beyniniz öyle sanıyor.

Uzmanlara göre erken kararan hava, ruh halinizi fark etmeden yöneten en güçlü çevresel tetikleyici. Ve bu tetikleyici sadece karanlık değil. Gri bir gökyüzü bile ruhun kimyasını değiştiriyor.

GÜN IŞIĞI AZALDIĞINDA BEYNİNİZİN KİMYASI DEĞİŞİYOR

Beyin, günün aydınlık ve karanlık döngüsünü “hayatta kalma sinyali” olarak kabul eder. Bu yüzden ışık azaldığında vücudunuzda görünmez bir zincirleme reaksiyon başlar. 

İnsan beyni ışığa göre çalışır. Milyonlarca yıl boyunca vücut: aydınlığı hareket zamanı, karanlığı ise kapanma zamanı olarak algılamayı öğrendi. 

Bu yüzden gün ışığı düştüğünde üç kritik hormon aynı anda değişiyor:

– Serotonin azalmasıyla beraber keyfiniz, sosyal isteğiniz ve merakınız  düşüyor.

– Dopamin yavaşlayarak motivasyonunuz kaybolurken bir şey yapma isteğinizde azalıyor.

– Melatonin hormonunuzun yükselişiyle bedeniniz yatma zamanı geldiğini zannediyor ve vücudunuz kendini uykuya hazırlıyor. Ve siz daha akşam olmadan çökmüş gibi hissediyorsunuz.

Uzmanlar bu durumun günün hangi saatinde olursa olsun beynin “gün bitiyor” komutunu verdiğini söylüyor. Yani kısaca; Hava kararıyor, beyniniz günün bittiğini sanıyor  ve buna bağlı olarak ruh hâliniz otomatik olarak düşüyor.

Bu süreç kadınlarda hormon sisteminin daha hassas olmasından dolayı daha belirgin yaşanıyor.

KAPALI VE GRİ HAVALAR RUHU BASKILIYOR

Kış aylarında sadece erken karanlık değil, gün boyu süren gri gökyüzü de psikolojik bir ağırlık yaratır. Uzmanlar buna “duygusal sis” adını veriyor. Çünkü kapalı hava, beyninizin tehdit algısını artırıyor. 

Psikologlara göre bu etki üç aşamada ortaya çıkıyor:

– Aydınlık azaldığında beyin ortamı daha belirsiz algılar. Bu yüzden sebepsiz gerginlik ve huzursuzluk yaşarsınız.

– Normalde kafanıza takmayacağınız şeyler daha sert ve yoğun görünür. Gri ışık, zihni yavaşlatan bir etki yaratır ve sanki düşünceleriniz ağır çekimde ilerler.

– Sosyal isteğin azalmasıyla kış aylarında çoğu insan kimseyle konuşmak istemez. Bu his aslında biyolojik bir kapanma refleksidir.

Kısacası, kapalı hava sadece gökyüzünü değil, içinizdeki enerjiyi de flu hale getiriyor. Ayrıca, bu döngüyü birçok kişi kendi karakterine yoruyor ama gerçek tamamen farklı. Bu, ışığın beyne oynadığı kimyasal bir oyun.

ERKEN KARANLIK UYKU SİSTEMİNİ ETKİLİYOR

Havanın çabuk kararması sadece psikolojiyi değil, vücudun biyolojik saatini de şaşırtıyor. Hava karardığında vücut otomatik olarak melatonin salgılar. 

Bu yüzden:

– Daha erken uykunuz geliyor

– Sabah yataktan kalkmak zorlaşıyor

– Gündüz bile halsizlik hissi oluşuyor

– Uyanıkken bile uykulu bir hal devam ediyor

Çünkü beyniniz hava karardığında her defasında size “Gün bitti.” mesajını veriyor. Oysa gerçekte henüz bitmemiştir. Bu uyumsuzluk, kış aylarında en çok görülen şikayetlerin başında geliyor.

KARANLIĞIN TETİKLEDİĞİ TATLI VE KARBONHİDRAT İSTEĞİ

Erken kararan hava serotonin seviyesini düşürdüğü için vücut bunu telafi etmek istiyor ve karbonhidrat arayışına giriyor.

Bu nedenle kışın; ekmek, çikolata, makarna ve hamur işleri normalden daha dikkat çekici hale geliyor. Bu dürtü bir irade sorunu değil tamamen biyolojik bir ihtiyaç sinyalidir.

UZMANLARDAN KIŞ PSİKOLOJİSİNİ DENGELEME ÖNERİLERİ

– Gün ışığıyla temas kurun. Beynin biyolojik ritmini yeniden ayarlamak için 10 dakikalık doğal ışık bile yeterlidir.

– Hava kapalı bile olsa dışarı çıkın. Doğal ışığın gücü, evdeki yapay ışıktan kat kat fazladır ve ruh halini doğrudan etkiler.

– Evde ışığı yumuşatın. Soğuk beyaz ışık gerginliği artırırken, sıcak tonlu aydınlatmalar daha sakinleştirici bir etki yaratır.

– Akşam saatlerinde ekran ışığını azaltın. Mavi ışık melatonin dengesini bozarak uykuya geçişi zorlaştırır.

– Gün içinde kısa hareket molaları ekleyin. Hafif aktiviteler dopamin ve serotonin üretimini artırarak enerji halini dengeler.

– Uyku düzeninizi sabitleyin. Düzenli uyku saatleri, biyolojik saatin karanlığa karşı daha dirençli kalmasını sağlar. 

Kış aylarında ruh halinizdeki düşüş, motivasyon kaybı, sabırsızlık ve yorgunluk kişisel bir sorun değil. Bu, vücudun ışık yokluğuna verdiği doğal ve biyolojik bir tepkidir.

Gökyüzü erkenden karardığında ruh hâlinizin de kararması, aslında beyninizin sizi koruma refleksidir. Uzmanlara göre bu dönem geçicidir, fakat etkileri hafife alınmamalıdır. Gün ışığıyla kurulan küçük temas bile ruh hâlinizi toparlamak için büyük bir adımdır.